Μερικά λόγια προς όσους χτύπησε η συμφορά.

Σκέφτηκα πολύ πριν τα γράψω. Κάποιος που έχει ήδη χτυπηθεί, δεν είναι ίσως ο καταλληλότερος. Η κρίση του είναι εξορισμού υποκειμενική. Διαθέτει εμπειρία, αλλά διακατέχεται από πικρία. Και κανένα χτύπημα δεν είναι ίδιο με τ’ άλλα. 

Όσα ακολουθούν δεν είναι θεολογικά, ούτε φιλοσοφικά. Είναι ανθρώπινα. Δεν θα τα ‘λεγα συμβουλές, ούτε όμως και παρηγοριές. Θεωρήστε τα λαβές για να πιαστείτε, αν συμφωνείτε και αν επιθυμείτε. 

Κατ’ αρχήν αποσείστε από πάνω σας οποιαδήποτε ενοχή. Το κακό που σας βρήκε δεν αποτελεί τιμωρία. Δεν είναι ποινή για κάποιο αμάρτημά σας, υπαρκτό ή της φαντασίας σας. Στην ερώτηση «γιατί σ’ εμένα;», η απάντηση ΔΕΝ είναι «επειδή έκανες εκείνο» ή «επειδή δεν έκανες το άλλο». Δεν υπάρχει κανείς Θεός που να σκοτώνει το παιδί σας, επειδή εσείς «αμαρτήσατε». Δεν υπάρχει καμία Δικαιοσύνη που να εκτελεί τους γονείς σας, τους συντρόφους σας, τους αγαπημένους σας, επειδή εσείς «παρανομήσατε». Δεν υπάρχει καμία Αρχή που να καταστρέφει την περιουσία σας επειδή υπήρξατε «κακός». 

Μην έχετε τύψεις. Οι τύψεις γεννιούνται σε μια υγιή κατά τα άλλα συνείδηση, η οποία προσπαθεί να εξηγήσει κάποιο κακό. Τι πιο φυσικό από το να αποδώσει ευθύνες σε κάποιο άλλο, προγενέστερο, «κακό». Μια τέτοια συνείδηση συχνά κάνει λάθος, επειδή ακριβώς είναι υγιής. Η αλήθεια είναι ότι το σύμπαν διέπεται από ακλόνητους φυσικούς νόμους, οι οποίοι δεν κάνουν διακρίσεις μεταξύ «καλών» και «κακών» ανθρώπων. Ισχύουν το ίδιο για όλους, εμπεριέχοντας μάλιστα γερές δόσεις αυτού που αποκαλούμε «τύχη». 

Αποφύγετε πάση θυσία τη νοητική παγίδα τού «αν». Σύμφωνοι, αν δεν είχατε βρεθεί στον συγκεκριμένο τόπο τη συγκεκριμένη στιγμή, θα είχατε, ίσως, μείνει ανέγγιχτος από την τραγωδία. Αν είχατε σκεφτεί και ενεργήσει διαφορετικά, αν δεν είχατε «λαθέψει», «πέσει έξω», δράσει «απερίσκεπτα», τα πράγματα θα ήταν, ίσως, καλύτερα. Αν είχατε εκτιμήσει καλύτερα και εγκαίρως τον κίνδυνο, δεν θα υπήρχαν, ίσως, απώλειες. Ωστόσο αυτό δεν έγινε. Το «αν» που βασανίζει το μυαλό σας και απειλεί να σας τρελάνει, ανήκει στο παρελθόν. Και το παρελθόν, ακριβώς επειδή «παρήλθε», έφυγε, χάθηκε, έχει πλέον σημασία μόνο στον βαθμό που μπορεί να επηρεάσει το μέλλον. Αν αφήσετε το «αν» να κυριαρχήσει, του επιτρέπετε να στοιχειώσει, αναίτια και επιζήμια, το μέλλον σας. Σε οποιοδήποτε μέλλον, όσο ζοφερό και θλιβερό και αν προβλέπεται, το τελευταίο που σας χρειάζεται είναι υποθετικά, παρελθοντικά και εντέλει ανύπαρκτα σενάρια. 

Εξοβελίστε λοιπόν τις λέξεις-έννοιες «τιμωρία», «τύψεις», «λάθος», «αν». 

Τι άλλο μπορείτε να κάνετε; Πώς να πορευτείτε μετά τη συμφορά; Πώς να ζήσετε στο εξής; Οι απαντήσεις δεν είναι ασφαλώς εύκολες. Άλλοι θα τις αναζητήσουν στη θρησκεία, άλλοι στους ειδικούς, άλλοι στον κοινωνικό περίγυρο. Θεμιτά όλα και σεβαστά. 

Ό,τι κι αν χάσατε όμως, η απάντηση σε βάθος χρόνου, είναι μία: μην ξεχνάτε. 

Όσοι χάσατε ανθρώπους, μην θυμώνετε μαζί μου. Δεν υπονοώ ούτε στο ελάχιστο ότι ο πόνος σας είναι λίγος ή παροδικός, ότι ο θρήνος σας έχει ημερομηνία λήξης, ότι ο χρόνος οπωσδήποτε θα «γιατρέψει» τις πληγές σας, ότι «η ζωή συνεχίζεται». Εννοώ ότι ολοκληρωτικός θάνατος είναι η λήθη. Το σώμα εξαφανίζεται, αλλά το πνεύμα των νεκρών μπορεί να ζει για πάντα. Μέσα μας. Στις ψυχές των ζωντανών. 

Επιτρέψτε μου μία και μοναδική φιλοσοφική ρήση (ξεχνώ ποιος πρώτος την είπε): «Γιατί υπάρχουν οι αναμνήσεις; Μα για να έχουμε τριαντάφυλλα και τον χειμώνα!». 

Μην αφήνετε το πνεύμα του αγαπημένου σας να φύγει. Θυμηθείτε τον όχι μόνο επειδή η φυσική παρουσία του ήταν κομμάτι του εαυτού σας, της οικογένειάς σας, της χαράς και της ελπίδας σας, όχι μόνο ως υποχρέωση στη μνήμη του, όχι μόνο επειδή αναπόφευκτα σας το επιβάλλουν οι συνθήκες της ζωής, οι φωτογραφίες του, τα προσωπικά του αντικείμενα. Ενσωματώστε το πνεύμα του στο δικό σας. Μετατρέψτε το σε τριαντάφυλλο για κάθε εποχή. Βάλτε το οδηγό. 

Οδηγό για στάση ζωής. Οδηγό για λήψη αποφάσεων. Οδηγό για την προώθηση αρετών. 

Χωρίς υπερβολές, χωρίς εμμονές, χωρίς προσκόλληση. Ο χαμός τού φυσικού προσώπου πρέπει να ξεπεραστεί, γιατί έτσι θα ήθελε και το πνεύμα εκείνου/ης που χάθηκε. Τι άλλο θα ‘θελε; Μα να γίνετε καλύτεροι άνθρωποι. Να ζήσετε ειρηνικά και έντιμα. Να βοηθάτε τους άλλους. Να μην δίνετε πόνο κι αν μπορείτε να απαλύνετε τον ήδη υπάρχοντα. 

Βοηθήστε όποιον και όσο μπορείτε. Κάντε αγαθοεργίες. Δεν χρειάζονται απαραίτητα χρήματα. Γίνετε αιμοδότης. Γίνετε εθελοντής. Γίνετε καλός Σαμαρείτης. Όπως και όσο μπορείτε. Πείτε έναν καλό λόγο. Δώστε τόπο στην οργή. Συγχωρήστε. 

Καλλιεργήστε το τριαντάφυλλο στη μνήμη σας. Προσφέρετε τριαντάφυλλα στον διαρκή και αδυσώπητο χειμώνα της ανθρώπινης ύπαρξης.